Bu enflasyonla bu taahhütler nasıl tutacak?

Çiğdem Toker; Bütçeye ekli cetvellere baktığımızda enflasyonun izleri ile Kamu Özel İşbirliği modeliyle yaptırılan ulaştırma ve sağlık projelerinin bütçeye yüklediği ağır yükü bir arada görebiliyorsunuz.

2024 yılı bütçe kanun teklifi TBMM'ye sunuldu. Bütçe metnindeki hedefleri gözden geçirdiğinizde, şu sıra finansman arayışını adeta bir maraton halinde sürdüren Hazine ve Maliye Bakanı Mehmet Şimşek'in son dönemlerde yaptığı açıklama ve verdiği mesajların bir özeti gibi.

Örneğin ilk hedefi yüksek sesle okuduğunuzda Şimşek'i dinliyor gibi oluyorsunuz:

"Makro ekonomik ve finansal istikrarı güçlendirmek, yüksek katma değerli üretimi teşvik etmek, yeşil ve dijital dönüşüm odağıyla verimlilik ve ihracat artışı yoluyla büyüme ve cari işlemler dengesinde kalıcı iyileşmeyi sağlamak, enflasyonu orta vadede tek haneye düşürmek, iş ve yatırım ortamını iyileştirmek ve afetlerle etkin bir şekilde mücadele ederken mali disiplini korumak."

Çizgi: Tan Oral

Bir not düşelim: "Yeşil ve dijital dönüşüm" vurgusu, uluslararası kredi kuruluşlarının bu alana verdikleri özel önemi Türkiye'deki muhataplarına sıklıkla iletmelerinden kaynaklanıyor. Aslında Türkiye'nin bu konuda geç bile kaldığını söylemek mümkün. Zira Avrupa Birliği Komisyonu, Avrupa Yeşil Mutabakatı diye tercüme edilen "European Green Deal"i dört yıl önce açıklamıştı. Bu metin, karbon salımını 2030'a kadar yüzde 50 düşürmeyi öngörüyor. Bu hedef de birçok sektörün kendini çevre dostu teknoloji, daha sağlıklı toplu taşıma, karbondan arınmış enerji sektörü gibi iddialı taahhütler altına girmesi anlamına geliyor.

Sabit sermaye kalemindeki artış

Bütçeye dönecek olursak, 2024 için belirlenen diğer hedefler de son birkaç aydır işittiğimiz mesajların bir derlemesi niteliğinde. Merak eden okur, Cumhurbaşkanlığı Strateji ve Bütçe Başkanlığı sitesinden bakabilir.

Bütçeye ekli cetvellere baktığımızda ise enflasyonun izleri ile Kamu Özel İşbirliği (KÖİ) modeliyle yaptırılan ulaştırma ve sağlık projelerinin bütçeye yüklediği ağır yükü bir arada görebiliyorsunuz. Özellikle Sağlık Bakanlığı ile Ulaştırma ve Altyapı Bakanlığı ödenekleri kapsamında yer alan "sermaye giderleri" kaleminde, büyük artışlar var. Sadece artış değil, ciddi sapmalar dikkat çekiyor. (Birazdan değineceğim: Önceki yıllarda açıklanan Orta Vadeli Programlardaki tahminler ile uzaktan yakından ilgisi yok.)

Sermaye giderleri kavramına birçok harcama türü giriyor. Genel olarak devletin yaptırdığı, edindiği binalar, taşınmazlar, "diğer inşaat işleri"ni kapsayan taşınmaz sabit sermaye malları, ömrü bir yıldan uzun olan mal ve hizmet alımlarını da kapsıyor. Hizmet binalarının, okulların, tünellerin, köprülerin, hastanelerin, sarayların bu kalemden izlenmesi mümkün.

Sermaye Giderleri                         Toplam Gider                                        2024 (TL)

- Sağlık Bakanlığı                             732.562.378.000                               142.095.000

- Ulaştırma ve Altyapı Bakanlığı       369.083.137.000                                 94.207.757

Bu giderlerin 2025 yılı tahminleri de cetvellerde yer alıyor. Sağlık Bakanlığı'nın sermaye giderleri gelecek yıl, yaklaşık 10 milyar lira artarak 152 milyar lirayı geçecek. Tabii bugünkü tahminlerle... Ulaştırma ve Altyapı Bakanlığı'nın da bu yıl 94,2 milyar TL olan sermaye giderleri ise 2025 yılında 22 milyar TL'den fazla artış gösterecek. 116 milyar TL'yi geçecek.

Sapmalar

Ancak dikkatinize getirmek istediğim asıl konu, ekonomiyi yönetenlerin son üç yıl içindeki ciddi ve dramatik yanılgıları. Bakın, 2021 yılı sonbaharında açıklanan 2022 yılı Orta Vadeli Programında (OVP), Sağlık Bakanlığı için öngörülen 2024 yılı "sermaye gideri" tutarı 33,6 milyar TL'yken, bugün 2024 yılı bütçesinde aynı başlık için konulan sermaye gideri, 142 milyar TL.

Aynı şekilde 2022 yılı OVP'sinde Ulaştırma Bakanlığı için öngörülen 2024 yılı "sermaye gideri" tutarı 22,6 milyar TL'yken, bugün 2024 yılı bütçe teklifinde aynı başlık için konulan sermaye gideri 94,2 milyar TL.

Bu sapmalar enflasyondan döviz kuruna uzanan birçok göstergedeki bozulmayı gösteriyor göstermesine de en çok ekonomiyi yönetenlerin hesap verebilirlikten ne kadar uzak olduğunu gösteriyor. Bu çerçevede "ticari sır" zırhına büründürülen KÖİ sözleşmeleri özel bir ilgiyi hak ediyor. Tahminlerdeki isabetsizliklerin bir sebebi de KÖİ projeleri konusunda, devletin gelirinin borcunun hesabının kitabının ne olduğunu gösteren bir sistem kurulmayışı, daha doğrusu kurulmasından bucak bucak kaçılmasıdır.

2024 bütçe kanunu teklif metninde sık sık 5018 sayılı kanuna atıf yapıldığını görüyoruz. Yeri gelmişken o kanunda saydamlık ve hesap verebililirliği de kapsayan çok net ve bağlayıcı maddeler olduğunu hatırlatalım.