Yolsuzluğun psikolojisi

Tarih: 03.03.2014

Mehveş Evin; Türkiye’nin her geçen gün daha da içine battığı durumu sadece “yolsuzluk” veya “hırsızlık” olarak tarif etmek yeterli değil...

Türkiye’nin her geçen gün daha da içine battığı durumu sadece “yolsuzluk” veya “hırsızlık” olarak tarif etmek yeterli değil. Zira en tepedeki siyasi liderin merkezinde olduğu, çocuklarını kullandığı, işadamlarınca “korkulan bir patron” olarak anıldığı bir ülke, yolsuzluğun sıradanlaştığı ülkelerden ayrılıyor.

Zira biz, Nijerya, Nepal, Hindistan, Pakistan gibi toplumun her kademesinde yolsuzluk ve rüşvetin egemen olduğu ülkelerden değiliz. 80’lerde öyleydik. Ama mali yasa, düzenleme ve uygulamalar artık sıradan bir vatandaşın veya iş insanının gayri resmi yollara başvurmasını engelliyor, denetliyor.

Misal; Türkiye’de şahıs şirketi kuran bir girişimci, kazandığının yarısını devlete veriyor. Vergiler öyle bir denetleniyor ki en ufak bir hata (ya da muhalif hareket) bile büyük para cezaları, hatta hapse düşmenize yol açabiliyor.

Algı değişmez

Buna karşılık, iktidara bağlı yerel yönetimler, iktidardan nemalanan iş dünyası ve Başbakan’la yakın çevresi için bu kuralların geçerli olmadığının farkındaydık. Artık iş tahminden çıktı, kanıtları var. İster bundan sonra HSYK’yı toptan lağvedin, ister 17 Aralık davasının bütün şüphelilerini baş tacı edin, algı değişmez.

Üstelik şimdiye kadar yapılan hiçbir açıklama ve davranış, bu çarpık düzeni yalanlayamadı: Konunun uzmanları ses kayıtlarının gerçek olduğunu açıkladı. Hükümetin 17 Aralık’tan bu yana dek attığı ve Cumhurbaşkanı’nın onayladığı her adım, şeffaflığa ve dürüstlüğe değil, delilleri karartmaya, gayri hukuki ve daha da baskıcı bir düzenin kurulmasına hizmet etti. Öyle ki iktidarın taraftarları bile “Çaldıysa fakirler için çalmıştır” diyecek kadar alçalabildi.

Yerel seçimler yaklaşırken ortaya dökülmeye devam edecek kiri ve olası sonuçlarını tahmin etmek zor. Şahsen en çok işin psikolojisini merak ediyorum:

Bir insan nasıl yolsuzluğu yaşam biçimi haline getirebilir ve bu kadar açgözlü olabilir?

Empati yoksunu

Corruption Watch (Yolsuzluk Nöbeti), bazı insanların neden yolsuzluğa bulaştığını araştırmış. Klinik psikiyatr Dr. Giada Del Fabbro, yolsuz davranışa meyleden karakteristikleri şöyle sıralıyor:

Empati yoksunu: Kendini başkasının yerine koymakta zorlananlar, yaptıklarının onları nasıl etkileyeceğini anlamakta zorlanır.

- Benmerkezci: Egoist adama vız gelir, tırıs gider...

- Manipüle eder: Sistemleri ve başkalarının algılarını kandırarak etkiler.

- Hak görür: Başarıyı hak ettiklerine, diğerlerinden daha fazlasına sahip olmayı ve özel muamele görmeye layık olduklarına inanırlar.

- Yansıtma yapar: Suçu başkalarına yüklemek, yaptıklarının sorumluluğunu taşımak istemezler.

Dahası da var: Heyecan arayışı, anında ihtiyaçlarının giderilmesi duygusu, risk alan davranış tutkusu ve elbette, güce aşırı derecede ihtiyaç duymak...

Psikologlar, kişinin ahlakı ve etiği anne babadan aldığını hatırlatıyor: Yani bize ilk bakan, eğitenlerden öğreniyoruz bu değerleri!

Aile mefhumunu bu kadar çok sarf edenlerin yaptıklarına bakınca insan gerçekten hayret ediyor...

Hırs mı, ihtiyaç mı?

- Kriminolog Dr. Grobler’e göre hırs, her insanda var. Ancak bazıları hırsı kontrol edebilir, bazıları edemez. Servetini sürekli büyütme ihtiyacındaki biri her fırsatı değerlendirir.

- Güvenlik uzmanı Bruce Schneider ise meseleye farklı yaklaşıyor: İnsan evladı yolsuzluk yapıyor, çünkü sevdiklerine fayda sağlamak ister. Bu nedenle yapılanların etik dışı olduğunu kabul etmez. Neden bu kadar çok kişinin yolsuzluğa bulaştığını anlamak adına, değişik bir yaklaşım...

- Bir kişinin sosyal ve siyasi gücü kullanma biçimi, kişinin sınırlarını ve ahlaki değerlerini ortaya çıkarır. Güç sahibi kişi, sadece güç sahibi olanlara saygı duyar. Bu da gücün kötüye kullanımına yol açar.

Mehveş Evin - Milliyet