HES hayata geçti, Kamilet Vadisi'nden çamur akmaya başladı

Dünyanın en önemli 200 doğa alanından biri olan Doğu Karadeniz’deki Kamilet Vadisi'nden, yıllardır yapımı devam eden HES projesinin hayata geçmesiyle çamur akmaya başladı.

“Kamilet’i korumak geleceği korumaktır. Burası insan elinin değmediği, bozulmamış, yabanıl kalmış son birkaç yerden biri…” Bu sözler Karadeniz Teknik Üniversitesi Orman Fakültesi öğretim üyesi Oğuz Kurdoğlu’na ait. Artvin’e bağlı Arhavi’deki Kamilet Vadisi’nin diğer yerlerden farkını anlatabilmek için söylüyor.

Mençuna Şelalesi, Şahinkaya balıyla, endemik bitkileri ve kırmızı benekli alabalıklarıyla tanınan Kamilet Vadisi’nin bir zamanlar billur gibi akan suyu bugün çamura bulanmış durumda. Üstelik bu durum geçici değil. Kurdoğlu’nun endişesi daha önce hemen yan vadide yapılan ve benzer sorundan dolayı üç yıldır çamur akan dere gibi Kamilet’in de çamur akacağını belirtiyor.

Kurdoğlu’na göre, Kamilet Vadisi Türkiye’de çok özel bir konuma sahip. Karadeniz’deki pek çok vadiden de farklı bir yapısı var. En önemli özelliği ise HES (hidroelektrik santral) projesi öncesine kadar vadiye insan elinin değmemiş olması. Vadide bir yol olmadığı için herhangi bir yapılaşma da olmamış.

Hayatının önemli bir kısmını bu vadide araştırma yaparak geçiren Kurdoğlu, şunları söylüyor: “WWF ve Bird Life tarafından dünyada en önemli 200 önemli ekolojik alandan biri olarak belirlenen Doğu Karadeniz’in en yabanıl yeri. İnsan eliyle dönüştürülmemiş son birkaç yerden biri. Türkiye’nin en değerli balı halen burada üretiliyor. Alabalıkların gen bankası. 1000’den fazla bitki türü var. Bu türlerin 14'ü nadir bulunan tür, 15'i ise endemik.”

Derenin çamur akması sadece suyun bulanık görünmesine neden olmuyor. Kurdoğlu’na göre, Kamilet Deresi’nde yaşayan sucul yaşam da olumsuz etkilendi. Örneğin nesli tehdit altında olan kırmızı benekli alabalıklar artık yumurtalarını bırakamıyor. Üreme olmuyor. Balıklar beslenemiyor.

Derenin çamur akmasının sebebi yapımı 10 yıldır devam eden HES projesinin son üç aydır üretime geçmesi. İddiaya göre, yükleme havuzundaki taşkın savağı henüz tamamlanmadı. Su fazla gelince tahliye olması gereken su vadiden dereye toprakla birlikte aktı. Yaklaşık iki hafta önce başlayan bu durum halen devam ediyor.

Dere, deniz kirlendikten sonra ceza ne işe yarar?

Taşkın savağındaki suyu bir boru ile tekrar dereye vermeleri durumunda bu sorunun yaşanmayacağını belirten Arhavi Belediye Başkanı Vasfi Kurdoğlu, bir üretim hatası olduğunu söylüyor. Bölgeye gidip şantiye şefi ile görüştüğünü anlatan Vasfi Kurdoğlu, şantiye şefinin de sorunu doğruladığını belirtti.

Belediye Başkanı Kurdoğlu, “Nereden bakarsanız bakın dere iki yıl çamur akacak” diyerek şunları anlatıyor:

“Şimdi neden böyle diye bize soruyorlar. Vali beyle, kaymakamla, çevre şehircilik il müdürüyle konuştuk. Devlet Su İşleri’ne talimat verilmiş. İnceleme yapılıyor. Firmaya ceza kesecekler. Ceza çözüm müdür? Bu dere 15 kilometre boyunca akıp denize gidiyor. Denize bu kadar toprak gittikten, deniz kirlendikten, dere kirlendikten sonra ceza yazsan ne olur?”

HES izinleri alınıp inşaat başlarken belediye başkanı olmadığını belirten Kurdoğlu, “Eğer o dönem belediye başkanı olsaydım kesinlikle bu vadinin bakir olduğunu, vadiye dokunmamaları gerektiğini anlatırdım. Şimdi de anlatıyorum ama yazık oldu!”

Üç dava üç iptal kararı

Kamilet Vadisi'nde elektrik üretimine başlayan HES projesinin hukuki süreci de tam bir yılan hikâyesi. Bugüne kadar açılmış davalar ve iptal kararları olmasına rağmen HES inşaatı 10 yıl sonra tamamlandı.

Arhavi Doğu Koruma Platformu Üyesi Hazan Sıtkı Özkazanç, proje ilk başladığında ÇED olumlu raporunun alındığı çok geç fark ettiklerini ve dava açma sürecini kaçırdıklarını belirterek, sonrasında açtıkları davaları şöyle özetledi:

“2012’de mevcut orman yolunu yayla yolu gibi gösterip ormandan yol yapımı için izin aldılar. Yol yaylaya değil derenin dibine gidiyordu. İnşaat alanına gidebilmek için yol gerekiyordu. Dava açtık ve kazandık. İzin iptal edildi. Sonra yeniden ormandan izin aldılar. Bu sefer ‘ulaşım yolu’ yapıyoruz dediler. Bu kez de imar planı olmadan yapılamayacağını belirterek dava açtık. Yol yapımını durdurduk. Buranın şu anda imar planı yok. Sonra imar planı yapıldı. Ona karşı da dava açtık. Yine kazandık.”

Toplam açtıkları üç davayı da kazandıklarını belirten Özkazanç, bu kez şirketin 2019’da çıkarılan ‘imar barışı’ndan faydalandığı belirterek kaçak durumundaki HES projesi için yapı kullanım belgesi aldığını ve böylece kaçak duruma düşmekten kurtulduğunu anlattı.

Turizm de olumsuz etkilenecek

Kamilet’teki HES sadece doğaya zarar vermiyor. Bölgenin turizmini de olumsuz etkiliyor. Vadide turizm de yapılıyor. Kamilet’te bulunan Mençuna Şelalesi’nin yanındaki restoranın sahibi Necla Can, derenin çamur akmasından dolayı çok üzgün olduklarını söylüyor. Geçen yıl vadiye yaklaşık 70 bin kişinin geldiğini belirten Can, “Artık buraya çamuru görmeye kim gelsin?” diyerek sitemini dile getiriyor.

Çocukluklarında derenin kendilerine aileleri tarafından ödül olarak sunulduğunu belirten Can Kamilet’i şöyle anlatıyor:

“Burası bizim için bir dereden çok daha fazlası. Çocukluğumuzda gelip yüzerdik. Bizim en büyük ödülümüzdü. Şimdide buraya bir restoran açtık. Her hafta buraya yüzlerce kişi gelir derede yüzerdi. Çünkü cam gibi suyu olan bir deremiz var. Ancak şimdi çamur akıyor.”

Mençuna Şelalesi’ne giden köprünün yapımı sırasında üzerine ağaç düşerek babasını kaybeden Can, duygusal olarak da bu vadiye çok bağlı olduklarının belirtiyor. “Çamur akınca bizim de içimiz kan ağlıyor” diyen Can, buraya gelenler bize hep “Siz cennete yaşıyorsunuz, dua etmenize gerek yok” dediğini belirterek Kamilet’in ne kadar özel bir yer olduğunu anlatmaya çalışıyor.

Kamilet Vadisi’ndeki projenin resmi adı ‘Orta Regülatörü ve HES projesi.’ Balsu Elektrik Üretim ve Tic. AŞ. şirketine ait bir proje. Bu şirket de MNG Holding bünyesinde faaliyet gösteriyor. Şirket bugüne kadar herhangi bir açıklama yapmadı. DW Türkçe’nin sorularını yanıtsız bırakan şirket sessiz kalmayı tercih etti. Ancak Kamilet Vadisi çamur akmaya devam ediyor. Daha ne kadar bu şekilde akacağı ve doğaya zarar vereceği ise şu anda belirsizliğini koruyor.