Osmanlı'dan Cumhuriyet'e 1 Mayıs'ın tarihi

Tarih: 01.05.2017 - 09:52

Kategori: Sendika

1895'te Paris’te kurulan Ameleperver Cemiyeti, emekçilerin dertlerine ortak olmak amacıyla, işçilik fikirlerinden etkilenen aydınlar tarafından kuruldu. Bugün 1 Mayıs, bayram olarak kutlanıyorsa da Osmanlı'dan Cumhuriyet'e geçiş süreci hep sancılıydı.

1895 yılında Paris’te gizli olarak kurulan Ameleperver Cemiyeti, o dönemde büyük acılar çeken emekçilerin dertlerine ortak olmak amacıyla, işçilik fikirlerinden etkilenen aydınlar tarafından oluşturulmuştu. Bugün 1 Mayıs, bayram olarak kutlanıyorsa da Osmanlı'dan Cumhuriyet'e geçiş süreci hep sancılıydı. İttihat ve Terakki Cemiyeti’nin 24 Temmuz 1908 tarihinde iktidara geçmesinden sonra hızla açığa çıktılar. Böylece ilk sendikalar kuruldu, ilk kez yaygın grevler yapılmaya başlandı.

Osmanlıda başlayan mücadele

İttihat ve Terakki döneminin Birinci Dünya Savaşı’na kadar geçen döneminde Üsküp’te, Selanik’te, İstanbul’da dünya işçileriyle aynı zamanda 1 Mayıs gösterileri yapıldığı bilinmektedir. Türkiyeli işçilerin talepleri de dünyanın diğer bölgelerindekilerle aynıydı: “Kanunlarca güvence altına alınmış daha az çalışma süresi, seçme seçilme hakkı, sendika kurma hakkı, grev yapabilme hakkı.”

Bahar Bayramı

1 Mayıs işçi bayramları işgal altındaki İstanbul’da bağımsızlık mitinglerine dönüştü. İşgal güçlerinin yasaklamalarına rağmen mitinglere büyük katılımlar oldu. Birinci Dünya savaşıyla başlayıp İstiklal Savaşıyla süren savaş yıllarında ve Cumhuriyetin ilk yıllarında Takrir-i Sükûn yasası nedeniyle, 1 Mayıslar kutlanamadı. Ancak 1935 yılında çıkarılan Ulusal Bayram ve Genel Tatiller Hakkındaki Kanun ile 1 Mayıs “Bahar Bayramı” olarak kabul edildi.

Elli yıl sonra kalkan yasak

Ülkemizde gizlice yapılan duyurular, duvar yazıları, kimi işyerlerinde yapılan toplantılar vs. dışında yasal olarak 1 Mayıs’ın kutlanması için 1975 yılının beklenmesi gerekti. O yıl, İstanbul’da Tepebaşı’ndaki bir düğün salonunda DİSK tarafından 1 Mayıs kutlandı. Böylece, yüzlerce işyerinden gelen işçilerin yaptığı bu mütevazı kutlama, elli yıllık bir yasağı da ortadan kaldırmış oldu.

Taksim Meydanında ilk kutlama

1976 yılında sol görüşlü sendika liderlerinin kişisel gayretleri sonucunda ilk kez toplu 1 Mayıs mitingi yapıldı. İstanbul’da Taksim meydanında yapılan mitinge ülkenin dört bir yanından on binlerce işçi, emekçi, aydın katıldı. Bu miting sayesinde, yarım yüzyıl sonra yasak ortadan kaldırıldı ve 1 Mayıs yığınsal şekilde kutlandı.

Kanlı 1 Mayıs

1977 yılında ise yüz binlerce işçinin katılımıyla Türkiye tarihinin en görkemli mitingi yapılıyordu. DİSK başkanı Kemal Türkler’in konuşmasının sonlarına doğru meydanda silah sesleri duyuldu. Ve üç el silah patladı, ardından meydandaki yüzbinlerce insanın üstüne ateş açıldı. Çıkan izdihamda ne yazık ki 34 işçimiz hayatını kaybetti. Hastaneye kaldırılan yaralılar arasından 2 kişinin daha hayatını kaybetmesiyle 1 Mayıs 1977 şehitlerinin sayısı 36’yı buldu. (Kimi kaynaklar bu rakamı 37 olarak vermektedir.) Ve bu gün tarihe “Kanlı 1 Mayıs” olarak geçti.

Darbeler ve yasaklar

12 Eylül 1980 Askeri Darbesi, sadece 1 Mayıs kutlamalarını yasaklamakla kalmadı, bu günün tatil olmasını da engelledi ve 1 Mayıs günü tatil olmaktan çıkartıldı. O tarihten sonraki yıllarda 1 Mayıs’ın meydanlarda kutlanması çeşitli bahanelerle hep yasaklandı. Yasaklara rağmen yapılan kutlamalarda ise hep olaylar çıktı ve ölen vatandaşlar oldu.

Yeniden tatil ve süregelen yasaklar

2008 Nisan’ında, “Emek ve Dayanışma Günü” olarak kutlanması kabul edilen 1 Mayıs, 22 Nisan 2009 tarihinde TBMM’de kabul edilen yasa ile resmi tatil ilan edildi. Nihayet işçi sendikalarının 2010’da yaptığı başvuru kabul edilince, 1 Mayıs 33 yıl sonra Taksim’de ilk kez resmi olarak kutlandı. TÜRK-İŞ’in de aralarında bulunduğu memur ve işçi konfederasyonu başkanları, Taksim’de 1 Mayıs 1977’de çıkan olaylarda hayatını kaybedenleri, Kazancı Yokuşu’nun başındaki 1 Mayıs anıtına karanfiller bırakarak andı. Ancak 2013 yılından sonra Taksim Meydanı çeşitli bahanelerle kutlamalar için tekrar yasaklandı.

Vişne Haber Ajansı/Listelist