Dövizli elektrik alım garantisi sürdükçe

Çiğdem Toker; YEKDEM belgeli üretim tesisiyle de; rüzgara, güneşe, jeotermale, biyokütleye, suya dayalı elektrik üreten santraller kastediliyor.

Elektriğe yapılan fahiş zammın yol açtığı itiraz ve öfke, toplum geneline yayılıyor. Zammın vatandaşa ve ekonomiye faturası ağırlaşırken, 21 elektrik dağıtım şirketinin patronları toplantıya çağrıldı.

Bugün Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı'nda yapılacak toplantıda, elektrik faturalarını aşağıya çekecek formüller tartışılacak.

Toplantıdan çıkacak sonucu bilmek şimdiden mümkün değil. Ama yapılacakların sınırlı olduğunu bir daha vurgulamakta yarar var. Neden derseniz, -iktidar eliyle özelleştirilmiş- dağıtım şirketleri ve onların döviz borçluluğu, fatura krizinin yalnızca bir tarafını oluşturuyor. Elektrik faturasını oluşturan maliyetin asıl önemli kısmını üretim oluşturuyor.

AKP iktidarı elektrik üretimini yıllar içinde dolarize eden bir politika izledi, bununla da övündü. Kısa adı YEKDEM'le anılan Yenilenebilir Enerji Kaynakları Destekleme Mekanizması üzerinden, “temiz enerji” üreten irili ufaklı binlerce enerji şirketine döviz cinsinden alım garantisi verildi. YEKDEM'in kendisi temiz enerji ve doğal kaynakların kullanılma iddiası nedeniyle olumlu görünse de süreli olan bu sistem, suistimal edildi.

AÇIK BİR BELGE

Konuyu açmak için açık kaynaklardan örnek bir kararı paylaşalım. Sıkılmazsanız 18 Eylül 2020 tarihli Resmi Gazete'ye bir göz atın.

Orada bir Cumhurbaşkanı kararı göreceksiniz.

Tayyip Erdoğan imzalı kararda 1 Ocak 2021'den 30 Haziran 2021'e kadar işletmeye girecek YEKDEM belgeli üretim tesisleri için belirlenen fiyat desteğinin 31 Aralık 2030'a kadar uygulanacağı yazıyor.

– Fiyat desteği, devletin her bir kilovatsaat başına şirkete ödeyeceği dolar/sent cinsinden alım garantisi demek.

– YEKDEM belgeli üretim tesisiyle de; rüzgara, güneşe, jeotermale, biyokütleye, suya dayalı elektrik üreten santraller kastediliyor.

– Erdoğan imzasıyla süresi 2030'a kadar uzatılan desteklerin tutarı da kanunda yazıyor. O kanunda temiz enerjinin kaynağına göre kurulmuş santrallerden, devletin kilovatsaat başına kaç ABD doları/sent garanti verdiği listeli yasadaki ekli liste şöyle:

– HES (Hidroelektrik üretim tesisi): 7.3 dolar/sent

– Rüzgara dayalı üretim tesisi: 7.3 dolar/sent

– Jeotermale dayalı üretim tesisi: 10.5 dolar/sent   

– Biyokütle (çöp gazı dahil): 13.3 dolar/sent

– Güneşe dayalı üretim tesisi: 13.3 dolar/sent

MİLYARLARCA LİRA AKIYOR 

Sistem ayrıntılı. Hepsini sığdırma imkanı yok. Ancak temiz enerjiyi teşvik diye çıkılan yolu, bugün kur şokunun çarptığını vurgulamak gerekiyor. Bu sebeple, devletin kasasından alım garantili YEKDEM tesislerine, her yıl döviz üzerinden milyarlarca TL akıyor, daha uzun yıllar akacak. (Evet, döviz bazlı destek ödemelerinde geçen sene ortasında TL'ye geçildi ancak önceki yıllarda verilmiş döviz bazlı destek taahhütleri sürüyor.)

Sonuç olarak elektriğin üretim tarafına, YEKDEM adıyla Erdoğan imzası ve AKP yasalarıyla  döviz bazlı milyarlarca dolarlık alım garantisi verilmiş durumda. Özel şirketlerden dolarla çok pahalı satın alınan elektriğin de vatandaşın faturasına yansımaması imkansız.

Son krizle birlikte özelleştirilen dağıtım şirketleri sıklıkla (bu köşe de dahil) işleniyor. Tablonun üretime verilen dövizli devlet garantileri kısmı ise dikkatlerden uzak kalıyor. Ancak bugün yapılacak toplantıya, YEKDEM'le destek verilen üretim şirketlerinin değil sadece dağıtım şirketlerinin çağrılması, iktidarın üretim/teşvik tarafında atacak bir adımı olmadığını da gösteriyor.