Ne şehadet ne kader: Cezasızlık, sömürü, ihmal

Çiğdem Toker; Yerin 300 metre altında patlama olduysa, bayrağa sarılı tabutları öfkeli, bıkkın bir kahırla izliyorsak, nedenleri bildiğimizden. İlk sıraya cezasızlığı koyuyorum.

Türkiye'de yeterince uzun süre gazetecilik yapmışsanız, insan hayatını bozuk para gibi harcayan kurumsal ihmalleri, çıldırtıcı bir cezasızlık düzeni içinde tekrar tekrar izler, yazar, bazen de yaşarsınız.

Cezasızlıkla “ödüllendirilen” kurumsal ihmaller saymakla bitmez. Acil serviste bir sedye üzerinde, 12 saat boyunca görevli uzman doktor görmeden kanamalı olarak tutulan babamı kaybedişimizde olduğu gibi bazen sağlık alanında, kimi zaman grizu patlamasıyla madencilikte, “devasa” bir havalimanı inşaatında, bazen de ilerleyen kronik hastalıklarına rağmen inatla tutuldukları cezaevlerinde son bulan hayatlar şeklinde çıkar karşımıza.

Gerekenler yapılmadığı için gelen ölümler sonrasında, “şehitlik”, “kader” gibi dini sömüren laflar; hürriyetlerine ve maaşlarına zerre zarar gelmeyen güç sahiplerinin ağzında, sahte üzüntü pozları eşliğinde sakız olur.

Herkes farkında oysa: Eğer kurum düzgün yönetilmiş olsa, ihtiyaçları karşılansa, işçiye “ucuz işgücü” diye bakılmasa, Amasra Taşkömürü İşletme Müessesesi'nde 41 cana mal olan patlama olmayabilir, 41 madenci bugün hayatta olabilirdi.

Soma Katliamı sonrasını üç gün yerinde izlemiş bir gazeteci olarak yazıyorum bu satırları.

Yerin 300 metre altında patlama olduysa, bayrağa sarılı tabutları öfkeli, bıkkın bir kahırla izliyorsak, nedenleri bildiğimizden. İlk sıraya cezasızlığı koyuyorum.

Sonrası şöyle:
– Yasaların gerektirdiği yönetimin sergilenmemesi
– Kurallarda sayılan önlemlerin alınmaması
– Denetim raporlarının umursanmaması
– İşçiye ucuz işgücü olarak bakılması

★★★

Amasra'daki facia aydınlanır mı, soru işareti. Avukatlar delillerin karartılmasından endişeli çünkü.

Amasra'da iş kazaları arttı

Amasra Taşkömürü İşletme Müessesesi'ni denetleyen Sayıştay'ın 2020 yılı raporu, önemli tespitler içeriyor. Rapor, TBMM KİT Komisyonu'nda 25 Mayıs 2022'de görüşüldü.

Rapora göre, Amasra'da 2020'de 157'si yer altında (yüzde 96), 7'si (yüzde 4) olmak üzere toplam 164 iş kazası oldu. Kazalarda 164 işçi yaralandı. 164 kazanın 60'ı (yüzde 37) göçükler, 72'si (yüzde 44) düşme, çarpma, yuvarlanma, kayma gibi muhtelif nedenlerle, 17'si (yüzde 10) malzeme taşıma, kullanma esnasında, 9'u el ile nakliyat, 3'ü makine elektrik nedeniyle oldu.

Niye arttı?

– 2019 yılı Haziran ayından itibaren 168 yeni pano ayak üretim işçisi işe başladı.

25 günlük işbaşı eğitiminden sonra çalışmaya başladılar. Bu işçilerin çalışmaya başlamasıyla beraber 2019 yılı Temmuz ayından başlayarak iş kazalarında belirgin artışlar meydana geldi.

Zarar çok büyük

Amasra'da çıkarılan kömürlerin satışından elde edilen gelir, işçilik maliyetlerini dahi karşılamıyor. Rapora göre 2020 yılında:
– 46 bin 416 ton satılabilir kömür üretimi gerçekleşti. Bu miktarın 2 bin 923 tonu iç tüketimde kullanıldı.
– Satılan 42 bin 726 ton kömürden 25 milyon TL hasılat elde edildi.
– Toplam gelirler: 32.3 milyon TL
– Toplam giderler: 151.5 milyon TL (79.2 milyon TL'si işçilik.)

Dönem sonunda 119.2 milyon TL zarar oluştu.

– 2020 yılında birim üretim maliyeti, ton başına 2.308,38 TL.
– Ticari maliyet ise ton başına 3.372,23 TL.

42 bin 725 ton satılabilir kömürün ortalama satış fiyatı: Ton başına 582,99 TL.
Sayıştay, ton başına 2.789,25 TL zarar edildiğini, bu durumun sürdürülebilir olmadığını kayda geçirdi.
Raporda zararın önlenmesi için üretim miktarlarıyla birlikte işgücü verimliliğinin arttırılmasını öneriliyor.
Büyük verimsizlik, büyük ekonomik zarar, alınmayan önlemler, ekonomik ömrünü çoktan doldurmuş makineler, kaybedilen hayatlar… Hepsi ama hepsi birbiriyle bağlantılı. Çünkü hepsi aynı yönetim anlayışının parçaları.

Ömrünü doldurmuş 4 makine

TTK madenleri için 1992'de Dünya Bankası kredisiyle 4 adet elektro-hidrolik yükleyici alınmış. Hazırlık işlerinde kullanılan Deilman Haniel marka yükleyiciler ömrünü doldurmuş. Sayıştay raporunda şöyle deniliyor:

“Mart 2021 itibariyle 2 adet E-H (Elektro Hidrolik) yükleyici bakım ve revizyon için atölyede bulunmakta olup 2'si faal durumda tutulmaya çalışılmaktadır. Bu makinelerin yedek parça temininde sıkıntı yaşanması ve sık arızalanmaları nedeniyle fiili çalışma süreleri azalmış, bakım onarım masrafları artmıştır.” Raporda ömrünü doldurmuş makinelerin, çok amaçlı makinelerle yeterli kapasitede yenilenmesi öneriliyor.