COVID-19 aşıları hakkında 6 soru ve yanıtları

Orhan Bursalı; Genel olarak, bazı aşılar, hastalığın şiddetini azaltmada daha etkilidir, bulaşmayı engellemekte daha az etkilidir. Pfizer ve Moderna’dan gelenler gibi aşıların bulaşmayı nasıl etkilediği hâlâ belirsiz.

Dr. Fahrettin Koca, 100 milyon doz Çin şirketinin, ayrıca 25 milyon da Alman BioNtech şirketinin aşısının geleceğini duyurdu. Bakan Bey, önceki gün en güvenilir aşının bilinen klasik yöntemlerle yapılanlar olduğunu, BioNtech yöntemiyle ilk kez aşı üretildiğini belirtirken, bu ikincisi için adeta alt mesaj olarak “yenidir güvenilmezdir” demek istedi. Anlaşma yapılan Çin şirketinin aşısına olan güvensizliği yıkmak için söylediğini varsayabiliriz. Ama şimdi de BioNtech ile ani gelişen 25 milyon doz anlaşması gerçekleşince, biraz ayıp oldu. Böyle acele açıklamalar hiç iyi değil.

Bu notu düştükten sonra madem aşılar kapıya geldi dayandı, aşılar hakkında eldeki son bilgileri ScienceNews’tan derleyip sunayım dedim. Bu arada aşılarla ilgili en büyük bilinmeyenin, koronanın yayılmasını durdurup durdurmayacağı olduğunu da belirterek. Evet ilk soru bu. Bilim gazetecileri Tina Hesman Saey ve Jonathan Lambert’in derlemelerini kısaltarak vereceğim.

**

Soru: Aşı olursanız, yine de enfekte olabilir ve başkalarına bulaştırabilir misiniz?

Yanıt: Muhtemelen. Şimdiye kadar test edilen aşıların hiçbiri yüzde 100 etkili olmadı, bu nedenle aşılanmış bazı insanlar hâlâ koronavirüse yakalanabilir. Ayrıca Pfizer ve Moderna, aşıların insanlara virüs bulaşmasını engelleyip engellemediğini test etmediler. Esas olarak şirketler, aşıların insanları hastalık belirtilerinden koruyup korumadığını araştırdı. Yani sorunun yanıtı bilinmiyor. Aşılama yapınca sahada görülecek.

Soru: Peki, bu aşıların yararı ne?

Yanıt: Aşılar, insanlara virüs bulaşması durumunda hastalık geliştirme olasılığını ve hastalığın ciddiyetini azaltıyor. Hastanelerden uzak tutuyor, ölümleri önlüyor. Henüz bilinmiyor ama belki de COVID-19’un bazı uzun vadeli yan etkilerini azaltmada çok büyük yardımları olacak. Mesela COVID olmuş insanlarda gelişen kalp, beyin ve akciğer sorunları gibi.

İdeal bir aşı aslında bulaşma riskini azaltır. Ama her aşı için doğru değil. Mesela grip aşıları, her yıl yeni grip virüs türlerini tanımaz ve onlar karşısında etkisizdir. Bu nedenle grip aşılarının bileşenleri her yıl değişir. Değişmeyenlere karşı etkilidir. Gerçek olan, aşıların enfeksiyon olasılığını azalttığıdır.

Soru: Aşılanan insanlar yine de maske takacak ve sosyal mesafeye uyacak mı?

Yanıt: Evet. Aşıyla oluşan antikorların ve diğer bağışıklık savunmalarının oluşması birkaç haftayı alıyor. Pfizer ve Moderna’nın aşıları ilk dozdan 21 ila 28 gün sonra ikinci dozu gerektiriyor. Bu aşıların sunduğu tam korumanın gelişmesi en az bir ay alacak ve herkes maske ve mesafeye dikkat edecek..

Aşıların enfeksiyonu önleyip önlemedikleri henüz bilinmediğinden, aşılanmış bir kişinin virüsü kapıp başkalarına geçirmesi mümkün olabilir.

Aşılar, salgını kontrol altına almaya yardımcı olabilse de “insanlar bunun sihirli bir değnek olmadığını anlamalı”. Enfeksiyon oranlarını düşürmek için daha önce uygulamaları aniden terk etmek mümkün değil. Yani maske takılacak, sosyal mesafe korunacak, eller yıkanacak ve özellikle kapalı alanlarda büyük toplantılardan kaçınılacak. Ayrıca herkesi aşılamak zaman alacak.

Soru: Bu aşılar güvenli mi?

Yanıt: Şimdiye kadar güvenli görünüyor. Aşı yan etkilerinin çoğu, bir aşının alınmasından sonraki ilk haftalar ile aylar arasında oluşur. Klinik çalışmalarda toplanan veriler yan etki olarak ateş, baş ağrısı, kol ağrısı, enjeksiyon yerinde kızarıklık hissini içerdiğini gösteriyor. Bunlar beklenen sonuçlar, diğer aşılarda da söz konusudur. Aşılananlardan güvenlik verileri toplanmaya devam edecek.

Soru: Çocuklar veya hamile kadınlar ne zaman aşılanabilir?

Yanıt: Aşıların hiçbiri henüz 12 yaşın altındaki çocuklarda veya hamile kadınlarda test edilmedi. Bunlar yeni testleri bekleyecek. Pfizer, aşısını 12 yaş ve üstü ergenlerde test ediyor ve Moderna bunu yakında yapmayı planlıyor.

Soru: Bu aşılar sürü bağışıklığına ulaşmamıza yardımcı olabilir mi?

Yanıt: Bilim adamları, virüsün artık yayılamama durumuna ulaşması için nüfusun yüzde 60-80 kadarının aşılanması gerektiği düşüncesindeler. Ancak bu noktaya ulaşmak için kaç kişinin aşılanması gerekeceği hâlâ belirsizdir ve bu, aşının etkinliğine bağlı olacak.

Genel olarak, bazı aşılar, hastalığın şiddetini azaltmada daha etkilidir, bulaşmayı engellemekte daha az etkilidir. Pfizer ve Moderna’dan gelenler gibi aşıların bulaşmayı nasıl etkilediği hâlâ belirsiz. Bu aşılar bulaşmayı hiç engellemezse, aşılama yoluyla sürü bağışıklığının sağlanması imkânsız hale gelir. Ancak böyle bir senaryo çok düşük bir olasılık: Aşılar, örneğin hastalığın şiddetini düşürerek bir kişinin bulaşıcı virüsü tuttuğu gün sayısını azaltarak bulaşmayı azaltabilir.