‘Genetiği değiştirilmiş’ bebek... Mısır, domates vb’den sonra

Orhan Bursalı: Genetiğiyle oynanmış ürünler tartışmalı, ama insan sağlığına ve genetiğine zararı kesin kanıtlanmış bir durum da yok.

Genetiğiyle oynanmış (yani değiştirilmiş) besinlere karşı, bir tepki ve tartışma var. Mesela “kısırlaştırılmış” yani tohumundan fide elde edilemeyen domatesler, iki üç katı ürün veriyor, daha dayanıklı ve üstelik boyutları neredeyse sabit! Büyükada’da Atilla Bey’in izniyle 25 metrekare bahçesinde domates dahil sebze ekiyorum yazın. Sivribiber falan. Domateslerimiz çeşitli yerli. Bu yıl iki fide “kısır domates” ektim, sonucu gördüm. Ama yerliden vazgeçmem. 
Genetiğiyle oynanmış ürünler tartışmalı, ama insan sağlığına ve genetiğine zararı kesin kanıtlanmış bir durum da yok. Bu ürünler kesinlikle doğal ürünlerin yerini almamalı ve istemeyene asla yedirilmemeli. Yerli tohumlarımız kesinlikle korunmalı ve ekiminin yaygınlaştırılmasının da önü kesilmemeli.

Ha domates ha bebek (mi?)

Niyetim bebek konusuna girmek. Neden genetiği değiştirilmiş domateslerden başladım? Ha domates ve mısır, ha bebek! 
Geniyle oynanmış bir bebeğin doğumunu açıklamıştı Çinli bir bilim insanı 15 gün önce, Crispr/Cas9 adı verilen hızlı ve kesin sonuç veren bir yöntem sayesinde (genleri kesip biçme biyolojik makası). Aslında genetik kodlarımızla oynamamızı mümkün kılan çeşitli yöntemler yıllardır var, yeni geliştirilen ve büyük bir olasılıkla Nobel ile ödüllendirilecek bu yenisi çok kolay. Bu nedenle konunun uzmanı herkes kullanabilir! 
Çinli bilimci He Jiankui, bu yöntemi kullanarak, henüz embriyon aşamasındayken ikiz kız bebeğin genleriyle oynadıklarını, bebeklere AIDS hastalığına karşı bağışıklık kazandırdıklarını ve ikisinin de sağlıklı doğduklarını ileri sürmüştü. 
Tabii ki büyük gürültü kopardı olay. Çin makamları araştırma başlattı, Batı bilim dünyası hop oturup hop kalktı. Sebzelerin genetiğiyle oynanırken sesler çıkmaz, hatta olay başarı olarak nitelendirilirken, sıra bebeğe - insana gelince, etik tartışma başlıyor. 
Etikten önce, Jiankui gerçekten geniyle oynadığı embriyonları sonradan bir kadına yerleştirdi mi ve çocuklar böyle mi doğdu, henüz bu bile kanıtlanmış değil. İnceleme sürüyor.

AIDS’e karşı koruyucu 

Ama Jiankui, “Gen düzenleme” uzmanı ve geçenlerde katıldığı konferansta, bu gen operasyonunu yaptığını yineledi, ikiz bebeklerin isimleri ise ailelerin isteği üzerine gizli tutuluyor. 
Peki nedir değiştirilen gen? 
Bilim insanları HIV yani AIDS virüsünü, CCR5 olarak isimlendirilen bir genin vücutta yaydığı konusunda geniş fikir birliği içinde. 
Çinli uzman, “bu geni değiştirirsem (mutasyona uğratırsam) AIDS virüsününde bedende yayılmasını önlemiş olurum” tezinden hareket etti. HIV bulaşması tüm dünyada olduğu gibi, Çin’de ve Türkiye’de de ciddi bir sağlık sorunu. Türkiye’de artıyor HIV’li insan sayısı.

Sakıncaları da büyük 

Fakat olay bu kadar basit değil. 1) Gerçekten bebeklerde HIV’i bulaştırma özelliğinin yok olup olmayacağı bilinmiyor. 
2) CCR5 geni 1990’lı yıllardan beri çok iyi bilinen ve üzerinde çok çalışma yapılan bir gen. Bağışıklığı güçlendirici bir yapısı var. Çeşitli hastalıklara karşı, grip de bunlar arasında, insanı koruyucu bir rolü var. 
3) Bu gende gerçekleşen bazı doğal mutasyonların ise insanı HIV’den koruduğuna ilişkin çalışmalar da var. 
İnsan genleri çoğunlukla birbirleriyle etkileşimli karmaşık bir fonksiyon ve yapıya sahip. Bir “özelliğimiz” çoğunlukla, tek gen tarafından belirlenmiyor. Birini çıkardığınızda veya değiştirdiğinizde, bedendeki hangi fonksiyonları veya özellikleri bozacağını henüz kesin bilemezsiniz. Çünkü bilim henüz bu konuya hâkim değil. 
Çinli bilimci, bu “gen operasyonunu” gerçekleştirmişe benziyor, o zaman bir ilke imza attı ve artık önüne geçilemez yeni bir süreç başlattı: Yıllarca tartışılan tasarlanmış insanların doğması. 
Konu önemli, yarın devam...