Kazakistan’da iktidarda tasfiye ve zenginliğin paylaşılmaması

Orhan Bursalı; Tepkilerin önemli bir kısmının, 30 yıl boyunca ülkeyi yöneten Nazarbayev’e yöneltilmiş olması ve heykellerinin yıkılması da oligark yönetiminin esas hedefini gösteriyor. Hem ekonomik oligarşi, hem de siyasal oligarşinin kurucusu.

Kazakistan önemli. Yöneticilerle konuşarak doğru bir yorum aktaramazsınız. Çeşitli kaynaklardan neler süzülebilir?

İlk izlenim gösterilerin yönetimde bir oligark değişimine yol açtığını gösteriyor sanki. Güçlü kişiler arasında bir iktidar mücadelesinin isyanlarda rolü var mı, yoksa isyanların sonucu mu iktidarın paylaşımını kesinleştirdiğini bilmiyoruz.

Nazarbayev’in kendi yerine getirdiği Cumhurbaşkanı Kasım Cömert Tokayev’in Nazarbayev’i ve adamlarını etkili yerlerden tamamen diskalifiye ettiği görülüyor. Nazarbayev, yakınları ve adamları iktidarın fiili olarak bir kısmını da elinde tutuyordu. Bir adamını da vatan hainliğinden tutuklamış durumda. Üst yapıda Kazakistan’da ciddi bir çatışmalı durum oldu ve ipler tamamen Tokayev’in eline geçti gibi.

Tokayev, uluslararası terör çeteleri diye genel anlamda bir suçlama yapıyor. Bu, halkın genelini etkilemek için iyi bir suçlama olarak kullanılıyor olabilir.  Yabancı değiliz! Ve Rusları müdahaleye çağırıyor. Birden ortaya çıkıyor ki aslında eski Rus cumhuriyetleri arasında bir “Kolektif Güvenlik Anlaşması” çok etkin ve hemen harekete geçiyor, Kazakistan’a girip isyanı bastırıyor.

NATO GİBİ YARDIMA KOŞTULAR!

Tıpkı NATO gibi. NATO ülkeleri arasında da bir ülke saldırıya uğrarsa diğer NATO ülkeleri yardıma koşar! Dış düşman, terörist saldırı, bu hükmü işletmiş. Veya Tokayev’in çağrısı ve Rusya’nın anlaşmayı harekete geçirmesi yeterli olmuş. Zaten hemen hepsinde derece derece güçlü oligark yönetimleri var.

Aralarında sürtüşmeler ve farklılıklar olsa bile birbirlerine bağlı  adeta bir ortak yönetim sistemi var ve Rusya da bu sistemi ayakta tutuyor. Kolektif Güvenlik Anlaşması’nın şüphesiz ki en etkin gücü onlar. Türki cumhuriyetleriyle bağları son derece güçlü. Kazakistan’da ayrıca yüzde 20’nin üzerinde bir Rus etnik nüfusun olduğunu da unutmayalım.

SİYASAL KATILIM İSTEĞİ

Sıvılaştırılmış gaz fiyatı iki kat artırılınca tepkiler ve gösteriler önce barışçıl başlıyor. İki gün sonra zamlar iptal ediliyor ama bu kez gösteriler ülke çapında yayılmış ve şiddete dönüşmüş oluyor. Bu, birikmiş bir büyük potansiyel tepkinin kendiliğinden hareket geçtiğini de akla getiriyor. Veya zaten büyük bir tepki birikmiş ve halk içinde örgütlü güçler bunun üzerine harekete geçmişler.

Hükümet zammı iptal ettiğini, hükümetin görevden alınacağını ve seçimlerin yeniden yapılabileceğini açıklanmasına rağmen, gösterileri durduramıyor. Göstericiler bu kez yeni talepler ileri sürüyorlar: Sosyal destek ve yardımların artırılmasını istedikleri gibi, siyasette de temsil hakkı talep ediyorlar ve işgallere girişiyorlar.

‘AMERİKAN PETROL ŞİRKETLERİ RAHATSIZ’

Şimdi New York Times’dan şu haberi aktarayım: çünkü olaylar petrol bölgelerinde ateşlendi.

Ama önce dün verdiğim bazı rakamlarda düzeltmeler yapayım. NYT’nin haberine göre, kişi başına düşen milli gelir 27.000 ABD Doları ve petrol rezervleri 35 milyar doları aşıyor. Yani bölgenin en zengin ülkesi.

NYT diyor ki, istikrarsızlığı Amerikan petrol şirketleri hiç istemez. Bir endişe kaynağı gösteriler. “ExxonMobil ve Chevron, huzursuzluğun bu ay başladığı bölge olan Batı Kazakistan’a on milyarlarca dolar yatırım yaptı. Chevron liderliğindeki bir konsorsiyum, bugün dünyanın en büyük enerji yatırımlarından biri olan, milyarlarca dolarlık bir maliyetle Tengiz petrol sahasındaki üretimi artırma projesi geliştirdi.”

ZENGİNLİK PAYLAŞILMIYOR

Gazete ayrıca kişi başına düşen bu kadar büyük servete karşılık, ülkede yoksulluğa dikkat çekiyor: Fiyat artışı, koronavirüsü ciddi gelir eşitsizliğini ve ülkede ekonomik zorlukları ve sefaleti artırdı, diyor. Ülkede maaşlar ortalama 570 dolar, yüz binlerce kişi bunun altında maaş alıyor. Göstericilerden birini şu saptamasına bakalım: “Kazakistan zengin ama doğal kaynakları herkesin çıkarına çalışmıyor; küçük bir grup insanın çıkarları için çalışıyorlar.”

Gösterilerin siyasi tarafı da var bazı insan hakları aktivistlerine göre gösteriler, ekonomik sıkıntılar ve pandemi koşullarında tetiklenmiş olsa da ülkede demokratik süreçlerin olmaması da altta yatan temel bir neden. Aktivistlere göre, hükümet siyasete katılmanın yasal yollarını kapatmıştı.

Tepkilerin önemli bir kısmının, 30 yıl boyunca ülkeyi yöneten Nazarbayev’e yöneltilmiş olması ve heykellerinin yıkılması da oligark yönetiminin esas hedefini gösteriyor. Hem ekonomik oligarşi, hem de siyasal oligarşinin kurucusu.