Ülkemizde salgın ortamı hâlâ çok büyük: COV-19; Bilim Günlüğü

Orhan Bursalı: Evde çalışma ve kendini kalabalıklardan tecrit etme durumu olmayan, her gün kalabalıklarla işe gidip gelmek zorunda olanlar en çok tehlike altında.

Ülkemizde salgın ortamı sürüyor. Sosyal izolasyon varla yok arasında. Kafeler, lokantalar, toplu ulaşım araçları... gençler, herkes birbiriyle soluk soluğa, kucak kucağa... Aşağıda ilginç ve önemli gördüğüm virüsle ilgili noktalar var. Öncelikle şunu belirteyim: Griple kıyaslanamayacak ölçüde hızda bulaşıyor. Belki 4 katı!

- COV-19’dan kurtuldunuz ama acele etmeyin, Çin’de yapılan araştırmaya göre, hastalığın belirtilerinin giderilmesinden sonra virüs en az iki hafta vücutta kalabilir. İyileşen hastalar evlerinde 13 gün karantinada tutuldu. Bu devreden sonra bulaşıcı niteliği çok azalmış, ama bazı hastalar virüsü düşük düzeyde de olsa yayabilir.

- Kedi- Köpek ve COV-19: Bazı ekran soytarıları köpeğiniz varsa virüse karşı bağışıklık kazanırsınız, gibi topluma sahte bilgiler yaysa da, durum şu: Bir Pomeranian cinsi köpekte burun ve ağzında, hassas testlerde virüs için “zayıf pozitif” saptandı. Uzman virologlar, “Muhtemelen insandan hayvana bulaşma vakası olacak” diye yazdı. Hayvan sağlığını korumak için… “Enfekte kişileri olan hanelerden köpekler ve kediler de dahil olmak üzere memeli evcil hayvanların karantina altına alınması gerektiğini şiddetle tavsiye ediyoruz” diyorlar.

Virüsün henüz insandan diğer memelilere yayıldığını ilişkin bulgu yok: Köpekleri, kedileri ne kadar hasta eder bilmiyoruz, memeliler birbirine benzer, ama virüs onların akciğerlerinde de çoğalır mı bilmiyoruz. COV-19 ile enfekte olan insanlar evcil hayvanlarıyla teması sınırlamalı. Yüzünüzü de yalamalarına izin vermeyin. Eğer evcil hayvanlar enfekte olabilirse rezervuar görevi görebilirler, ama bilinmiyor: Ailenizin hazırlık planına evcil hayvanları dahil edin.

- Virüs yoksulları daha çok vuracak. Evde çalışma ve kendini kalabalıklardan tecrit etme durumu olmayan, her gün kalabalıklarla işe gidip gelmek zorunda olanlar en çok tehlike altında. Toplu taşıt araçlarını her gün dezenfekte edebilirsiniz, güzel, fakat bir kalabalık araçta bir kişi hasta ise çevresindekilere bulaştırma riski çok fazla.

- Gençler virüs kapmaya çok açık: Tüm kafeler dolu ve herkes burun buruna sohbette, kucaklaşıyor öpüşüyor. En azından Kadıköy’de yol boyunca gözlemim bu. Birçok işyeri ve şehir merkezi virüsün yayılmasını yavaşlatmak için insanları geçici olarak birbirinden ayırarak “sosyal uzaklaşma” önlemleri alıyor

- Esnaf lokantaları: Özellikle öğle yemeklerinde esnaf lokantalarında herkes burun buruna. Tabak bıçak, kaşık, garsonlar, para alışverişleri... Salgın için günlük yaşam ortamı çok uygun. Mesela ABD’de 14.4 milyon işçinin enfeksiyonun daha sık görülebileceği işlerde istihdam edildiği hesaplanhmış. Peki, bizde çalışan nüfusun ne kadarı salgına en çok açık kesim? Düşük gelirli, iyi beslenemeyen işçiler ve aileleri için risk yüksek. Ya evsiz barksızlar?

- Virüs muhtemelen bir laboratuvarda üretildi palavrası hâlâ sürüyor: Virüsün insan yapımı olduğunu gösteren hiçbir kanıt yok. Bu, son yıllarda salgınları tetikleyen diğer iki koronavirüse benziyor, SARS-COV ve MERS-COV ve her üç virüs de yarasa kaynaklı. Yeni COV-19’un özellikleri, hayvanlardan insanlara atlayan doğal oluşan diğer koronavirüsler hakkında bildiklerimizle örtüşüyor

- Peki çocuklar? Shenzhen’deki 1500’den fazla kişi üzerine veriler analiz edildi; virüse maruz kalan çocukların enfekte olasılığı yetişkinler kadar yüksek. Yine de çocuklar enfekte olduklarında, şiddetli hastalık geliştirme olasılıkları daha az. Ayrıca ölüm de yok.

- Virüs bulaşmış biriyle aynı evde yaşayan insanların, ev dışı ortamlarda virüs kapmış bir kişiyle temas edenlerden altı kat daha fazla enfekte olma olasılığı var. Evlerde dikkat!

- Sağlıkçılar tehlike altında: Salgının başladığı Çin’de 3 binden fazla sağlık çalışanı şubat ayı sonuna kadar virüs kapmış. İtalya’da da..