'Yeni müfredatlar yazılıyor, yine bir toplum mühendisliği inşasına gidiliyor'

Eğitim Reformu Girişimi Direktörü Batuhan Aydagül: Bir çocuk bile bugün Türkiye’de kendisi ve ailesinin rızası dışında din eğitimi alıyorsa bu çok açık ve net bir insan hakları ihlalidir.

SKORLAR İYİYKEN KİMSE METODOLOJİYİ TARTIŞMIYORDU

- PISA’da Türkiye’deki 15 yaş grubu 925 bin öğrenciyi ölçmek için 5 bin 895 kişi seçilmiş ve bilgisayar tabanlı uygulama yapılmış. Size göre seçilen sağlıklı bir örneklem midir ya da bu ölçümle ilgili soru işaretlerine neden olacak bir veri var mı elinizde?

OECD bunu Türkiye’de 2003’ten beri yapıyor. Beşinciyi yapmışız. E bundan önceki 4 seferde sürekli iyileşme gösteren Türkiye’de metodoloji hiçbir zaman tartışılmadı. Zaten istatistik bilimi 925 bin kişiyi ölçmek için örneklem icat etmiş. Türkiye’nin örneklemi de gerçekten ülkeyi temsil eden bir örneklem. PISA ve TIMS muazzam bir anketle geliyor; örnekleme giren öğrencilerin profili, okul içi ilişkilere dair, müdür ve öğretmenlere dair veriler. Skorlarla birlikte bunları bir havuza koyduğunuz zaman eğitimdeki sorunları analiz etmek ve çözümlere ulaşmak için harika bir araç ortaya çıkıyor. Türkiye’nin buna alternatif bir düzey belirleme sınavı ya da aracı da yok. PISA ya da TIMS dışında bir kriterimiz yok. Zira TEOG mesela bir seviye belirleme sınavı değil, öğrencileri sıralamak amacıyla yapılan bir sınavdır.

- Türkiye’nin 72 ülke arasında 52. sırada olması ne anlama geliyor?

Bütün ülkeler arasındaki sıralamamızı ben çok önemsemiyorum. Benim için önemli olan OECD ülkeleri. OECD ülkesiysen Lübnan’dan daha iyi olup olmadığın ikinci derecede önemli olmalı. OECD ülkeleri arasında biz sondaki üçlüyüzdür; Şili, Meksika, Türkiye. Şili bizi bu sene geçti. Oysa biz Şili’den daha iyiydik. Şili bizi geçerken şu oldu; son başkanlık seçimlerinde eğitim kampanyanın odak noktasında yer aldı. Bir de 2023 hedefi diyorsun, kıyaslamayı da o hedef çerçevesinde yapmalı o halde.

LİSE ÇAĞINDAKİ YOKSUL ÇOCUĞU OKULDA TUTAMIYORUZ

- 2023’te ekonomik olarak zıplamak istediğimiz ligin temel eğitim parametreleriyle bizimki arasındaki uçurumun sebepleri neler?

Buna üç parametre üzerinden bakabiliriz. Birincisi, Türkiye çocukların okula erişimi noktasında son 13 yılda önemli yol aldı. İlk sekiz yıllık eğitimde gayet iyiyiz, lisede de yavaş yavaş ilerliyoruz. Ama unutmayın PISA örneklemindeki öğrencilerin toplamı aslında Türkiye’deki o yaş grubunun yüzde 70’i. Türkiye’de lise çağında okula gitmesi gereken çocukların yüzde 30’u okula gitmiyor, dolayısıyla örneklemin içinde de yok. Bu önemli bir kriter çünkü OECD ülkelerinde bu rakam yüzde 100 civarındadır.

Bir de şu var; çocukları okula kaydettirmek kolay ama lisede devam ve mezuniyet meselesi zor. Bunun önemli iki nedeni var. Birincisi yoksulluk. Yoksul bir gencin lisede 4 yıl okulda kalması çok zor. O nedenle de 4+4+4’ün toplamda 12 yıla tekabül etmesi sorunluydu. Belki toplamda 10 yıl olsa daha iyi olabilirdi. Liseye devamı etkileyen ikinci faktör de eğitimin işe yaramaz olması. Liseye gelmiş ergen gençleri içinde onları çeken hiçbir şey olmayan bir okulda tutamazsın.

BABACAN HEP UYARDI: ‘ORTALAMA 7 SENELİK EĞİTİMLE EKONOMİYİ BURADAN YUKARI ÇEKEMEYİZ’

- PISA aslında çocukların performansını ölçmesinin yanında eğitimle ekonomi arasındaki ilişkiyi irdeleyen bir çalışma.

Aynen. Türkiye’de nüfusun okullaşma ortalaması 7 sene. Yani sokaktan birini çek bak ortalama 7 yıl okula gitti. PISA’ya giremeden okulu terk etmiş bir nüfusuz. Mesele Ali Babacan başbakan yardımcısıyken bunu çok söyledi. ‘Ortalama 7 senelik eğitimle bu ekonomik başarıyı sağlayabilmiş ülke yok ama bu eğitim seviyesiyle buradan yukarı çıkabilmiş ülke de yok’ dedi. Babacan bunu söylediğinde sene 2010’du. OECD diyor ki ‘Sırf çocukları okula göndererek ekonominize muazzam bir katkı sağlayamazsınız. PISA’nın ‘Düşük Eğitim Performansının Yüksek Maliyeti’ başlıklı bir raporu da var.

PISA ORTALAMASINI YAKALAMANIN TÜRK EKONOMİSİNE KATKISI 3.5 TRİLYON DOLAR

- Türkiye özelinde düşük eğitim performansının maliyetini parasal olarak ölçmek mümkün mü?

Türkiye PISA’da kendi ortalamasını PISA ortalamasına çektiğinde onun ekonomimize getireceği katkı yapılan bütün yatırımlardan daha fazla. 2010’da OECD tarafından PISA verisi kullanılarak yapılan ekonomik modellemede Türkiye’nin 2010 ile 2030 arasında PISA skorlarında ortalama 25 puanlık bir artış sağlamasının, yani 2010 doğumlu neslin yaşamı boyunca yaratacağı artı ekonomik değerin bugünkü karşılığı 3.5 trilyon dolar.

OKULLAR ARASI UÇURUM PROBLEMİ

- Türk öğrencilerin PISA skorlarının fen bilimleri ve matematikte 2006’daki seviyeye gerilemesi, dahası okuma-yazma becerileri alanında ise 2003’teki seviyenin bile altına düşmesinin sebebi nedir sizce?

Bizim geçmişten gelen bir ortaöğretimdeki okullar arası kalite problemimiz var. Bazı okullarımız iyi; fen liselerimiz iyi, eski Anadolu liselerimiz iyi. Bazı özel okullarımız iyi, sosyal bilimler liselerimiz iyi. Geleneksel olarak bunların sunabildiği kapasite hep sınırlı kalmış. Yapılması gereken bu saydıklarım dışında kalan okulların kalitesini de yukarı çekmekti. Ayrıcalıklı eğitim alan ve kendisi de ortalamadan yetenekli olan öğrenciler hadi yüzde 5 olsun. Ama yüzde 95’i yukarı çekmek için yapılması gerekenler yapılmadı. Biz öyle yapamadık, tam tersi etki yaratacak bir şey yaptık.

- Neydi o?

Bütün devlet liselerini Anadolu lisesi yapmaya karar verdik. Dolayısıyla da Anadolu liselerini aşağı çektik. Fen liselerini politik baskılar nedeniyle gereğinden fazla yaygınlaştırmaya başladık. Bunları yaparken de bütün okullarda eğitim kalitesini ihmal ettiğimiz için yukardakiler hâlâ çok yukarda, aşağıdakiler hâlâ çok aşağıda. Meslek liseleriyle fen liselerinin fen skoru arasında 150 puan fark var. Bizim en iyimiz olan fen liselerinin ortalaması da hâlâ Japonya’nın ortalaması kadar. Yani Japonya’nın en iyisi kadar değil.

TEOG ADALETSİZLİĞİN TANIMI KAZANAN-KAYBEDEN LİGİ YARATIYOR

- Okul türleri dışında en hayati problem nedir lise çağı öğrencileri açısından?

Bütün herkesi imtihanla okula yerleştirme alışkanlığından vazgeçmemiz gerekiyor. 2012 sonunda Ömer Dinçer bakanken bu tabloyu gördü ve yeniden yapılandırmaya dair bir çalışma başlattı. Biz o zamanlar belki meslek liseleriyle ve genel liselerin daha bütünleşik bir yapıya kavuşturulma da mümkün dedik ve çalışmaya başladık. ERG, Tedmem, SETA, Özel Okullar Derneği gibi farklı kesimlerden kurumlar çalışmalara katıldı. Raporlarımızı verdik ki biz normalde her şeyde anlaşamayan kurumlarız ama bu kez hepimizin ortak önerisi şu oldu; sınavla alınan öğrenci sayısını azalt, diğerlerinin de daha modern, çağdaş yöntemlerle okullara yerleşebileceği bir program tasarla ve yatırım yap.

Duke Üniversitesi’nden bir iktisatçı Atilla Abdülkadiroğlu ve Tayfun Sönmez, ABD’de New York ve Boston’daki okullara öğrenci yerleştirme sistemi tasarladılar. Biz Abdülkadiroğlu ile Ömer Dinçer’e gittik, bunu anlattık ve Türkiye’deki soruna yardımcı olmak istediğimizi söyledik. Bizi dinledi. Bütün bunları tartışırken kabine değişti ve Ömer Dinçer gitti. Nabi Avcı geldikten sonra bütün bu çalışma unutuldu. Onun yerine liseye geçiş sınavı yeniden yapılandırıldı ve ortaya TEOG diye bir şey çıktı. Türkiye’nin her okulu o tarihte eşit derecede hazır olmuyor. Zaten sekizinci sınıftaki başarının yarısı ekonomik ve sosyal düzeyle alakalı. Sonuçta TEOG’da şu oluyor; bir çıtanın üzerinde olanlar Anadolu liselerine gidiyor, çıtanın altındakiler imam hatip ya da meslek liselerine gidiyor. Yani daha üniversiteye gelmeden kaybedenler ve kazanlar diye bir ligimiz oluyor.

DEVLETİN ZORLA DİN EĞİTİMİ ALDIRACAK ORTAM YARATMASI YASAL DEĞİL

- Çocuğun genel performansı düşük diye onu oldukça küçük bir yaşta ya dini ya da mesleki eğitime zorunlu hale getirmek adaletsiz değil mi?

Adaletsizliğin direk tanımı. Haksızlığın ve hak ihlalinin tanımı. İmam hatip lisesinde zorunlu din eğitimi yapılıyor. Evrensel İnsan Hakları Beyannamesi ve Türkiye’nin anayasası da diyor ki; hiçbir çocuğa zorla din eğitimi aldıracak bir ortam yaratamazsın. Ben demiyorum ki devlet bugün zorla din eğitimi aldırıyor ama yasaya göre zorla din eğitimi alacağı bir ortam yaratıyorsan da hatalısın. Bir çocuk bile bugün Türkiye’de kendisi ve ailesinin rızası dışında din eğitimi alıyorsa bu çok açık ve net bir insan hakları ihlalidir.

Meslek liseleri de pedagojik olarak tartışılabilir. Burada pek çok şey canımızı acıtıyor. Çocukları bu kadar erken yaşta ayrıştırmanın eşitsizlikleri körüklediği biliniyor. İkincisi de iş dünyasının bu devirde beklediği becerilerin kökeninde önemli ölçüde çekirdek beceriler var. PISA’ya göre meslek lisesindeki öğrencinin fen puanı 390. Yani fenden bu kadar bihaber bir teknisyen yetiştirme gayesindesin. Dolayısıyla meslek beceri eğitiminin en azından iki yıl daha ileriye (11-12 yaş) gitmesi lazım.

SORUNLARIN KÖKENİNDE MİLLİ EĞİTİM’DEKİ TÜRK-İSLAM KADROLAŞMASI VAR

- Bırakalım demokratik standartları sadece ekonomik standartlar açısından aynı ligde olmayı hedeflediğimiz ülkelerde analiz ve özgür düşünceyi önceleyen alternatif metotlar konuşulurken PISA bizde hâlâ en zayıf alanın bu ikisi olduğunu gösteriyor.

PISA Türkiye’deki sorunların buzdağının görünen tarafı. Altında muazzam derin sorunlar yatıyor ve bu sorunlar toplumun sorunlarıyla çok ilintili şeyler. Kazanmak ve kaybetmek üzerinden her şeyin tanımladığı, yarışmanın hiçbir şekilde kıymetinin olmadığı bir sosyal ortam... Ya hata yapmayacaksın ve en iyi okula gireceksin, hata yaparsan da hayatın ona göre şekillenecek. Duygusal öğrenme diye bir şey yok. Sekizinci sınıf boyunca çocukların bütün dünyası TEOG üzerinden tanımlanıyor. İyi bir liseye girseler bile o TEOG soruları onların lisede başarılı olmasını sağlamıyor. Çünkü eleştirel düşünce, farklı bakış açısı, sentez gibi konular gündeme geldiği anda TEOG’la ilgisi yok. Bütüncül bir felaket tablosu. Bu tablonun yanında PISA hafif kalıyor.

Din kültürü ve ahlak bilgisi ile inkılap dersleri TEOG’daki 6 kategori arasında düşünebiliyor musun? İkisi de ezber ders. (Diğerleri İngilizce, matematik, fen ve Türkçe. )

- Ve ikisi de ideolojik kaygılarla konulan dersler.

1973’de Erbakan ile Ecevit koalisyonu kurduktan sonra ilk iş olarak Nihat Erim’in getirdiği 8 yıllık eğitimi kaldırıp 5 yıla düşürüp meslek ortaokullarını ve imam hatipleri yeniden açıyorlar. Bizim 8 yıllık zorunlu eğitime tekrar geçmemiz 1997. Türkiye 24 yıl boyunca zorunlu 8 yıl eğitim fırsatından mahrum. O dönemden başlayan eğitimde bir Türk-İslam sentezi durumu var. Sonucu da Milli Eğitim’in içinde muazzam bir Türk-İslam kadrolaşması. Bugünkü fatura hiçbir şekilde tek başına AK Parti’ye ait değil. AK Parti’den önceki laik ve ortada gözüken çoğu sağ ama zaman zaman sosyal demokrat partilerin bu tablonun devamlılığında rolü var. İmam hatip liselerini AK Parti açmadı, bunlar açtı.

Türk-İslam sentezinde denge iktidardan iktidara değişiyor.

Zorunlu din kültürü ve ahlak bilgisi dersini ülkeye armağan eden 12 Eylül darbesi. Milli Güvenlik dersini armağan eden de 12 Eylül darbesi. Milli Güvenlik gitti ama zorunlu din dersi duruyor.

AK PARTİ’NİN YAPTIKLARI MEŞRUYDU AMA SADECE KENDİ HEDEF KİTLESİNİ MUTLU ETMEYE ÇALIŞTI

- 2002’de AK Parti gelince eğitimde süreç nasıl bir seyir izledi?

Türkiye’de 2012’ye kadar eğitimde özgürleşme sağlandı ama sadece bazı kesimler için, herkes için değil. Başörtüsünün sınıfta takılmasıyla ilgili öğrenci ve öğretmenlere sınıfta bir alan açılırken kadın öğretmenin giyeceği eteğin boyuna karışan bir madde konuldu, ya da öğrencinin dövme yaptırmasıyla ilgili bir madde var. Kafa çok net! Ben bu konularda bir samimiyet görmüyorum. Şu yok yani; kardeşim ben kılık kıyafet yönetmeliğini çöpe atıyorum, okullar siz ne istediğinize karar verin. Bu yok. İlla ki devlet kılık kıyafet yönetmeliği yazacak, bunu da 40 bin okulda uygulamaya çalışacak.

Tamam AK Parti’nin yaptığı bir çok şey meşruydu ama çoğunlukçu bir pratik, çoğulculuğu hiç aramayan bir yaklaşım oldu. Kendi hedef kitlesi, mutlu etmek istediği ya da endişelendiği insanlarla ilgili adımları attı. Ama tıpkı 28 Şubat rejimi nasıl imam hatip ortaokullarını kapatıp liselere katsayıyı getirdi, AK Parti de benzer ruh haliyle ‘güç benim, torna tezgahının da başında oturuyorum’ dedi. Yeni müfredatlar yazılıyor şu an ve yine bir toplum mühendisliği inşasına gidiliyor.

- Neden bahsediyorsunuz?

Bakanlık bir ‘değerler eğitimi’ hazırlığında.

MÜMKÜNSE ELEŞTİREL DÜŞÜNME!

- Hangi değerlerin eğitimi?

Bizde değerlerin ne olduğu hep kapalıdır. Milli ve manevi değerler denir. Dinle sınırlı kalsa bilirsin ki bir alan var. Ama mesela itaat etmek bizim için bir milli ve manevi değerse, müfredatın da tamamen itaat yanlısı olması. Öyle bir sosyal sermaye var ki etrafımızda Türkiye belki de tarihinin en büyük kırılmalarını yaşarken iki insan oturup tartışamıyor bile. Çünkü böyle bir formasyondan gelmiyoruz. Vatandaşa denildi ki hep ‘Kafa yormana gerek yok, biz hallediyoruz, sen uy. Otorite babansa, muhtarsa, takımdaki kaptansa, camideki imamsa onlar ne diyorsa yap. Eleştirel düşünmeye de gerek yok biz hallediyoruz.’ Alın size nasıl halletmişsiniz toplumda herkes konuşmak yerine kavga ediyor.

Ben eleştirel düşünmenin önemini anlattığım bir mülakat verdim geçtiğimiz aylarda. Milli Eğitim Bakanlığından adını vermek istemeyen bir yetkili ‘o yetişkinlerin okuldan sonra yapacağı iş’ demiş. Bakanlığın üst düzey bürokratı eleştirel düşüncenin okulda verilmemesi gerektiğini savunuyor düşünebiliyor musunuz? Bugün dünyanın her yerinde eleştirel düşünce ilk çağdaş beceri gerekliliğidir. Eleştirel düşünce de şöyle olmuyor ki; işini yaparken eleştirel düşün ama toplumsal meselelerde düşünme!

AKTİF YURTTAŞ EĞİTİMİ ERKEN ÇOCUKLUKTA BAŞLAMALI

- Eleştirel düşünmeye yönelik alerji Türkiye’de iktidarın eleştiriden haz etmemesiyle doğru orantılı değil mi? Biz üyesi olmaya çalıştığımız AB’nin eleştirel raporlarını bile yok hükmünde sayan bir ülkeyiz nihayetinde.